Κάποια Χριστούγεννα
Η
παρακάτω επιστολή του Γρηγόριου Ξενόπουλου γράφτηκε τα Χριστούγεννα του
1925 και απευθυνόταν στους μικρούς αναγνώστες της Διάπλασης των παίδων
,
περιοδικού που διεύθυνε με επιτυχία για 50 χρόνια (1896-1944, 1946-1948).
O Ζακυνθινός λογοτέχνης και θεατρικός συγγραφέας αναπολεί, με νοσταλγία
αλλά και χιούμορ, τα παιδικά του χρόνια και την οικογενειακή ατμόσφαιρα
των Χριστουγέννων, σε συνδυασμό με τα έθιμα και τις παραδοσιακές
συνήθειες του τόπου του.
Αθήνα, 26 Δεκεμβρίου 1925
Αγαπητοί μου,
Έναν καιρό
στη ζωή μου, τα Χριστούγεννα τα γιόρταζα... την Πρωτοχρονιά. Πώς;
Ακολουθούσα κανένα δικό μου
καλαντάρι
*, ή είχα
προσηλυτισθεί σε καμιά αίρεση;... Τίποτ' απ' αυτά. Μόνο που τον καιρό
εκείνο, νιόφερτος στην Αθήνα, φοιτητούδι, σχεδόν παιδί, δεν μπορούσα να
καταλάβω Χριστούγεννα χωρίς... κουλούρα.
Στη
Ζάκυθο, βλέπετε, όπου είχα μεγαλώσει, την παραμονή των Χριστουγέννων το
βράδυ, κόβουν με
πομπή* κάποια κουλούρα.
Αντιστοιχεί με τη βασιλόπιτα που κόβουν εδώ την Πρωτοχρονιά -κομμάτι
ονομαστικό για τον καθένα, φλουρί για τον τυχερό, και καθεξής, -αλλά δε
μοιάζει και καθόλου. Άλλη πάστα, άλλη ζύμη, άλλη όψη, άλλη γεύση, άλλη
μυρωδιά. Φανταστείτε ένα ωραίο ψωμί σιμιγδαλένιο, πιασμένο με λάδι,
βαμμένο κίτρινο με
ζαφουράνα,
* σπαρμένο μέσα
με σταφίδες άσπρες και μαύρες, με κουκουνάρια, πορτοκαλόφλουδες κι ένα
σωρό μπαχαρικά, και με μια κρούστα όλο σουσάμι και πυκνά φυτεμένα
καρύδια, κάποτε μάλιστα και πασπαλισμένη με ψιλή ζάχαρη χρωματιστή. Αυτή
είναι η ζακυθινή κουλούρα. Πώς να καταλάβαινα Χριστούγεννα χωρίς το
«κομμάτι μου» απ' αυτήν; Και πού να 'βρισκα τέτοιο πράμα εδώ, στο
βραδινό τραπέζι της παραμονής;
- Χριστούγεννα αύριο, μου 'λεγαν. Και του χρόνου!
- Πού είναι τα; Απαντούσα. Δεν τα βλέπω!...
Και δεν τα
'βλεπα πραγματικώς. Ή, να πω καλύτερα, τα 'βλεπα, αλλά με τη φαντασία
μου, μακρινά, αμυδρά, νοσταλγικά, λυπημένα - τα 'βλεπα εκεί κάτω, στην
πατρίδα, στο πατρικό μου σπίτι, στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι με την
κουλούρα στη μέση, με τους δικούς μου ολόγυρα και -αλίμονο!- με τη θέση
μου σε μιαν άκρη αδειανή... Ήταν γιορτή αυτή για μένα; Αν δεν έκλαψαν τα
μάτια μου, έκλαψε όμως η ψυχή μου, - ψυχή παιδιού που για πρώτη φορά
ξενιτεύεται...
Συνέβαινε
όμως να βγάζουν εκεί και το δικό μου το κομμάτι, -ε, φυσικά, τι κι αν
έλειπα; Δεν είχα κιόλα πεθάνει!- και, μαζί μ' ένα χριστόψωμο κι ένα
τενεκεδένιο κουτί μαντολάτο, να μου το στέλνουν εδώ με κανένα επιβάτη ή
με το ταχυδρομείο. Αλλά αργούσε. Δεν είχε εφευρεθεί, βλέπετε, ούτε
εφευρέθηκε ακόμα και κανένας τηλέγραφος για δέματα. (Αχ, κι αυτός ο
Έδισσον! Τι κάνει;...) Και το δέμα έφτανε μόλις την παραμονή της
Πρωτοχρονιάς. Έτσι, με το κομμάτι εκείνο της κουλούρας, που το λάβαινα
και το 'τρωγα με τόση χαρά, με τόση συγκίνηση, με τόση αγάπη, έκανα κι
εγώ τα Χριστούγεννά μου πρωτοχρονιάτικα.
Αυτό
βάσταξε κάμποσα χρόνια. Είναι αλήθεια ότι και στην Αθήνα, αργότερα,
γνωρίστηκα με ζακυθινά σπίτια που έκοβαν την παραμονή ζακυθινή κουλούρα
και με προσκαλούσαν και μένα στην τελετή. Αλλά δεν ήταν το ίδιο! Εγώ
ήθελα το κομμάτι μου από την κουλούρα του σπιτιού μας. Και πάλι περίμενα
σαν και τι το δέμα που θα ξεκινούσε από κει πέρα μετά την παραμονή, για
να το λάβω... κατόπιν εορτής.
Αλλά ήρθαν
και Χριστούγεννα ή μάλλον Πρωτοχρονιά, που δεν έλαβα τίποτα. Στην
πατρίδα είχε πεθάνει ο καημένος μου ο πατέρας. Ούτε εκείνο το χρόνο
έκοψαν στο σπίτι μας κουλούρα, ούτε τον άλλον... Το πένθος, η απουσία μου
ακόμα, το μεγάλωμα και το σκόρπισμα των παιδιών της, έκαμε τη μητέρα μου
ν' αφήσει, να ξεσυνηθίσει αυτό το χριστουγεννιάτικο έθιμο του τόπου,
αταίριαστο πια σ' ένα σπίτι χωρίς νοικοκύρη και χωρίς μικρά παιδιά. Τότε
μάλιστα, για πολλά χρόνια, συνέβαινε το αντίθετο: εγώ έστελνα της
μητέρας μου το κομμάτι της από τη βασιλόπιτα που έκοβα εδώ, στο σπίτι
μου, για τα παιδιά μου. Και η μητέρα μου πάλι, θυμούμενη τα παιδικά της
χρόνια στην Πόλη, όπου επίσης έκοβαν βασιλόπιτα, γιόρταζε στη Ζάκυθο μια
πολίτικη Πρωτοχρονιά... τα Θεοφάνεια.
Κάποιο
χρόνο όμως, μεγάλος εγώ πια, πήγα στη Ζάκυθο να κάμω Χριστούγεννα με τη
γριά μητέρα μου.
- Α, της λέω, δεν έχει, θα κόψουμε και κουλούρα!
- Ναι, παιδί μου, μου λέει, αφού είσαι και συ εδώ, ας κόψουμε.
Πραγματικώς,
παράγγειλα έξω μια ωραία κουλούρα, και την κόψαμε το βράδυ της
παραμονής, όπως άλλοτε. Αλλά θα το πιστέψετε; Δε μ' ενθουσίασε καθόλου!
«Πού το τσουρέκι μας; Έλεγα. Αυτό δεν είναι παρά ψωμί!» Ναι, αυτό το
ψωμί με το λάδι και με τη σταφίδα, που άλλη φορά με τρέλαινε, που το
προτιμούσα από καθετί και που δεν έκανα Χριστούγεννα αν δεν το 'χα, δε
μου άρεσε πια. Το είχα ξεσυνηθίσει. Προτιμούσα το τσουρέκι. Κι ούτε όψη
τού έβρισκα πια, ούτε γεύση, ούτε μυρωδιά εξαιρετική. Ένα κοινό πράμα,
χοντρό, βαρύ, που απορούσα μάλιστα πώς μ' ενθουσίαζε τόσο άλλη φορά...
Μη δεν ήταν το ίδιο;
Όχι, το
ίδιο ήταν απαράλλαχτο. Εγώ μόνο είχα αλλάξει, εγώ δεν ήμουν πια ο ίδιος...
Τόσα χρόνια στην Αθήνα, είχα ξεσυνηθίσει τα πράματα της πατρίδας μου
και είχα συνηθίσει τ' αθηναίικα. Όλα στον κόσμο μια συνήθεια είναι. Κι
ακόμα, κάθε πράμα ταιριάζει στον τόπο του. Μόνο η νοσταλγία των πρώτων
χρόνων της ξενιτιάς μ' έκανε να βρίσκω τόσο ωραία και στην Αθήνα τη
ζακυθινή κουλούρα και να την προτιμώ απ' το καλύτερο τσουρέκι. Αλλά
όταν, με τον καιρό, λιγόστεψε κι έσβησε η νοσταλγία, χάθηκαν μαζί κι
όλες οι παλιές, οι νοσταλγικές μου προτιμήσεις.
Είχα εγκλιματιστεί
*
πια Αθηναίος. Κι ένας Αθηναίος δεν μπορεί βέβαια να προτιμάει τη
ζακυθινή κουλούρα από το τσουρέκι του. Για να την προτιμάει κανείς,
πρέπει να 'ναι Ζακυθινός, και να μένει στη Ζάκυθο.
Έτσι
εξήγησα τότε το παράξενο. Και θυμήθηκα και το μέλανα ζωμό των
Σπαρτιατών. Οι Σπαρτιάτες τον αποζητούσαν και τον εκθείαζαν παντού σαν
το καλύτερο φαΐ του κόσμου. Έτσι, ο μέλας ζωμός έβγαλε μια φήμη μεγάλη.
Όσοι δεν τον είχαν δοκιμάσει, τον νόμιζαν
εφάμιλλο*
με την αμβροσία, την αιθέρια αυτή τροφή των Ολύμπιων Θεών. Δε θυμούμαι
τώρα ποιος επίσημος, βασιλιάς ή στρατηγός -ο Διονύσιος των Συρακουσών
άραγε;- όταν πέτυχε μια φορά κάτι Σπαρτιάτες μαγείρους, τους έβαλε να
του φτιάσουν μέλανα ζωμό. Του τον έφτιασαν όσο καλύτερα ήξεραν, κι
εκενος τον δοκίμασε μ' ένα μεγάλο μορφασμό.
- Απορώ, τους είπε, πώς σας αρέσει αυτή η αηδία!
- Θα σου
άρεσε και σένα, του αποκρίθηκαν οι Σπαρτιάτες, αν έκανες ταχτικά το
λουτρό σου στον Ευρώτα!
Λέτε τώρα,
όταν ξενιτευόταν κανένας νεαρός Σπαρτιάτης, να του έστελνε η μητέρα
του, καμιά γιορτή σαν τα Χριστούγεννα λιγάκι μέλανα ζωμό;... Δεν το
πιστεύω. Οι
Λάκαινες* δε συνήθιζαν να
παραχαϊδεύουν έτσι τα λεοντόπουλά τους. Πιο πιθανό μου φαίνεται να το
'κανε μια μητέρα Αθηναία ή Ζακυθινή. Γι' αυτό κι ένας δικός μας ποιητής,
ο Ανδρέας Μαρτζώκης, σε κάποιο σατιρικό ποίημά του, «Ζακυθινός
Μνηστήρας», παρασταίνει ένα Ζακυθινό αρχοντόπουλο στην Ιθάκη -στην
ομηρική Ιθάκη, επί Οδυσσέως- που για να συγκινήσει την Πηνελόπη, της
προσφέρει... τ' ωραίο χριστόψωμο που του είχε στείλει τα Χριστούγεννα η
μητέρα του!
Γ. Ξενόπουλος,
Αθηναϊκές επιστολές,
Αδελφοί Βλάσση
* καλαντάρι: ημερολόγιο
* πομπή: τελετή
* ζαφουράνα: ζαφορά, κρόκος, είδος φυτού που καλλιεργείται για τις χρωστικές και φαρμακευτικές του ιδιότητες
* είχα εγκλιματιστεί: είχα συνηθίσει στο νέο τρόπο ζωής
* εφάμιλλο: ισοδύναμο, ισάξιο
* Λάκαινες: Σπαρτιάτισσες
_thumb%5B2%5D.jpg)
